Žilina viloyati
Jilina viloyati (Slovak ; polyakcha: Kraj żyliński ; veng.: Zsolnai kerület) Slovakiyaning sakkizta maʼmuriy viloyatlaridan biri boʻlib u ular ichida eng kattalaridan biri hisoblanadi, 11 tuman (okresi) va 315 ta munitsipalitetdan iborat boʻlib, ulardan jami 18 tasi shahar maqomiga ega. Viloyat 1923-yilda tashkil etilgan, biroq hozirgi chegaralarida 1996-yildan beri mavjud. Ushbu bir nechta yirik shaharlarga ega boʻlgan sanoat mintaqasi. Žilina mintaqaning maʼmuriy markazi boʻlib, Martinda kuchli madaniy muhit mavjud.
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ushbu ajoyib viloyat Slovakiyaning shimolida joylashgan boʻlib, qariyb 6804 km 2 maydonga ega , aholisi jami 688 851 kishini tashkil etadi (2011). Butun hudud togʻli zonalardan tashkil topgan boʻlib, Gʻarbiy Karpatga tegishli. Ushbu mintaqadagi baʼzi togʻ tizmalariga gʻarbda Javornik, Kichik Fatra va Katta Fatra, sharqda Oravska Magura, Chočské vrchy, Past Tatra va Gʻarbiy Tatra kabilar kiradi. Butun hudud Vah daryosi havzasiga tegishli. Uning chap irmoqlaridan baʼzilari Turiec va Rajčanka daryolari va oʻng irmoqlari Belá, Orava va Kisukadir . Ushbu viloyat hududidagi milliy bogʻlar — Kichik, Katta Fatra, Past Tatra va Tatra; landshaft muhofaza etiladigan hududlar — Strážovské vrchy, Kysuce va Horná Orava . Viloyat sharqda Presov viloyati, janubda Banska-Bistrica viloyati, janubi-gʻarbda va gʻarbda Trenchin viloyati, shimoli-gʻarbda Chexiya Zlin viloyati va Moraviya-Sileziya viloyatlari bilan, shimolda va shimoli-sharqiy Polshaning Sileziya va Kichik Polsha voevodliklari bilan chegaradosh hududlarda joylashgan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]9-asr boshlariga kelib Buyuk Moraviya qulaganidan keyin, ushbu hudud 11-asrda deyarli 1920-yilgacha Vengriya Qirolligi tarkibiga edi. Tanaffusdan oldin u Vengriyaning Trensen, Turok, Arva va Lipto okruglari tarkibiga kirgan edi. Chexoslovakiya tarkibiga kiritilgandan keyin, okruglar Trenčín, Turiec, Orava va Liptov kabi slovak nomlari bilan nomlanishda davom etdilar, lekin faqat 1923-yilgacha, ular (katta) okruglar ((veľ)župy) bilan almashtirilganda, 1928-yildan buyon Jilina ushbu okruglar tarkibiga kirdiva uning maʼmuriy birligi „Slovakiya erlari“ edi. Ikkinchi Jahon urushi paytida Slovakiya Respublikasi hududi Trenchin va Tatra okruglari oʻrtasida boʻlingan. 1928-yildan boshlab u 1945-yilda Chexoslovakiya tarkibiga qayta kiritilgandan soʻng maʼmuriyat tarkibiga kirdi, urushdan oldingi holat yana tiklandi. 1949-1960 yillarda Jilina viloyati deb nomlangan boʻlinma mavjud edi, ammo 1960-yilda u tugatildi va hudud yangi Markaziy Slovakiya viloyatining bir qismiga aylandi, 1990-yilgacha (1969-70 yillar bundan mustasno) tugatildi. 1993-yilda Slovakiya mustaqillikka erishgach, hozirgi hudud 1996-yilda tashkil etilgan. 2002-yilda maʼmuriy hududlar avtonom boʻlgani sababli, u Jilina oʻzini oʻzi boshqarish hududi tomonidan boshqariladi.
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1980 | 629,927 | — |
| 1991 | 668,771 | +6.2% |
| 2001 | 692,332 | +3.5% |
| 2011 | 688,851 | −0.5% |
| 2021 | 691,613 | +0.4% |
Ushbu moʻjaz viloyatning aholi zichligi — 101/km2 (260/sq mi) (2020-06-30/-07-01). [1] Eng yirik shaharlari esa- Jilina, Martin, Liptovskiy Mikulash, Ruzomberok, Chadca va Dolny Kubin . Urbanizatsiya darajasi nisbatan olib qaralganida past, ammo aholining qariyb 50% shaharlarda istiqomat qiladi, Namestovo tumani esa butun Slovakiyadagi eng past urbanizatsiyaga ega, u atigi 15%ni tashkil etadi. 2001-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, mintaqada 692 332 kishi, deyarli toʻliq slovaklar (97,5%), kichik ozchiliklar chexlar (<1%) va loʻlilar (<0,5%) boʻlgan. [2]
Iqtisodiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]1990-yillardagi turgʻunlikdan buyon mintaqa nisbatan farovonlikka erishib kelmoqda. Viloyatda asosiy ish beruvchilar sanoat va turizm sohalaridadir. Butun mintaqa boʻylab oʻtadigan Vah daryosi vodiysi yogʻoch xamiri va muhandislik zavodlari, shuningdek, Jilina va Martindagi Volkswagen va Kia zavodlari bilan kuchli sanoat bazasi hakorligini tashkil qiladi. [3]
Siyosati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jilina viloyatining hozirgi kundagi gubernatori Erika Jurinova (OĽaNO) — Slovakiyadagi ushbu idoradagi birinchi ayol kishi hisoblanadi. U 32 ball bilan gʻalaba qozondi %. 2022 yilgi saylovda mintaqaviy parlamentda ham saylandi :
| Siyosiy partiya | Oʻrindiqlar qoʻlga kiritildi | Foiz | |
|---|---|---|---|
| Mustaqillar | 25 / 57
|
43.9% | |
| Markaz oʻng koalitsiya [lower-alpha 1] | 17 / 57
|
29.8% | |
| Smer-SD | 10 / 57
|
17.5% | |
| SNS | 5 / 57
|
8.8% | |
Saylovdan soʻng parlament guruhlari tuzildi. Ularning 2022-yil avgust oyidagi holati quyidagi holatni tasvirladi :
| Siyosiy guruh | Oʻrindiqlar | Holat |
|---|---|---|
| Mustaqillar II | 14 / 57
|
|
| SaS, OĽaNO | 9 / 57
|
|
| KDH | 9 / 57
| |
| Smer-SD | 6 / 57
| |
| Hlas-SD | 5 / 57
| |
| Mustaqil I | 4 / 57
| |
| Mustaqillar III | 4 / 57
| |
| Inscrits boʻlmagan | 6 / 57
|
Maʼmuriy boʻlinmalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ushbu viloyat jami 11 ta tumanga boʻlingan. Viloyatda 315 ta munitsipalitet mavjud boʻlib, ulardan 18 tasi shaharchadir.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Žilinský samosprávny kraj (Wayback Machine saytida 2018-09-29 sanasida arxivlangan) Rasmiy veb-sayti
- ↑ „Statistic of Slovak places by Dušan Kreheľ – Export“. 2021-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 5-iyul.
- ↑ „POPULATION AND HOUSING CENSUS 2001 - Tab. 3a“ (2006-yil 29-noyabr). 2006-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-aprel.
- ↑ „Online Casino: Ein traditionsreiches Freizeitvergnügen / Deutschlands“. slovakembassy-cd-london.co.uk. Qaraldi: 2018-yil 8-aprel.[sayt ishlamaydi]